Prawo
Prawo - to ogół norm postępowania ustanowionych lub uznanych przez państwo (przez odpowiednie organy i w odpowiednim trybie). Ich przestrzeganie jest zabezpieczone poprzez sankcje karne.
Wyróżniamy trzy systemy prawne (ogóły norm):
- prawo karne
- prawo cywilne
- prawo administracyjne
- prawo finansowe
- prawo morskie
- prawo lotnicze
- prawo rolne
Im bardziej prawo jest bliskie normom zwyczajowym i moralnym tym lepiej jest akcepowane przez społeczeństwo. Prawo jest stanowione (wg hierarchii) w interesie:,
- całego państwa
- społeczności jako ogółu
- poszczególnych grup społecznych
- poszczególnego obywatela
Prawo jest związane z państwem. Państwo zabezpiecza stosowanie prawa, ponieważ jest monopolistą na stosowanie przymusu. Obywatel może stosować przymus (przemoc) tylko w szczególnych przypadkach, takich jak obrona konieczna bądź stan wyższej konieczności.
Przed powstaniem państw również istniały pewne normy zachowania, nie były jednak prawem, a np. normami zwyczajowymi (patrz niżej).
To kto może stanowić prawo, w jakim trybie oraz jakie prawo określa konstytucja. Prawo jednej strony = obowiązek drugiej strony (np. państwo ma prawo ściągać podatki, obywatel ma obowiązek je płacić).
Organy tworzące prawo:
- Sejm - ustawy w oparciu o konstytucję
- Rada ministrów - rozporządzenie w oparciu o ustawę
Akty prawne muszą być uchwalone w odpowiednim trybie. Często też konieczne są konsultacje z odpowiednimi ministrami (np. gdy zmiana wymaga finansowania z budżetu państwa, ingeruje w politykę międzynarodową itp). Ustawy muszą być ze sobą kompatybilne (używać tego samego słownictwa itp). Przepis musi być podany w odpowiednim miejscu do publicznej wiadomości - dzienniku ustaw czy stronie internetowej.
Rodzaje prawa:
Prawo krajowe - prawo uchwalane przez odpowiednie organy państwowe obowiązujące na terenie całego kraju.
Prawo miejscowe (terytorialne) - tworzone przez organy terytorialne (np.powiat, gmina) obowiązujące w miejscach gdzie dane organy sprawują władzę.
Międzynarodowe prawo publiczne - prawo narodów, reguluje stosunki prawne między suwerennymi państwami, organizacjami międzynarodowymi (np. NATO, ONZ) oraz innymi podmiotami prawa międzynarodowego (np. Watykan). Nie przewiduje sankcji, gdyż ciężko jest je nałożyć na niepodległe państwa, mimo to dawniej korzystano z pomocy tzw. [wikipedia:Operacje_pokojowe_Narodów_Zjednoczonych Błękitnych Hełmów].
Normy
Budowa norm:
- hipoteza - mówi kiedy norma ma zastosowanie, kto jest jej adresatem
- dyspozycja - określa sposób zachowania
- sankcja - określa karę (ograniczenie wolności, pozbawienie wolności, grzywna, sankcja nieważności - unieważnienie czegoś, zwrócenie skradzionej własności itp.)
Rodzaje norm:
Normy prawne - to reguły postępowania (zawarte w przepisach) które nakazują adresatowi określone działanie (obowiązek lub zakaz zrobienia czegoś). Normy prawne wyrażane są w dokumentach prawnych (ustawy, umowy międzynarodowe, akty prawa europejskiego) uchwalanych przez odpowiednie organy. Państwo może uchwalać normy bądź akceptować normy przez nie nie uchwalone. Norma która nie została opublikowana (podana do świadomości publicznej) nie obowiązuje.
Normy zwyczajowe - normy oparte na tradycjach, tworzone są w oparciu o zwyczaje obecne wdanym środowisku.
Normy moralne - określają rzeczy słuszne, uczciwe itd. w oparciu o wartości wyższe, przekonania religijne.
Sprawiedliwość - z punktu widzenia prawa jest to fakt zgodny z prawem (legalny).
